Advies Klimaatadaptatie

Op 19 juni 2025 heeft de Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR) zijn advies ‘Meeveranderen met het klimaat: ruimtelijke en maatschappelijke keuzes voor klimaatadaptatie’ gepubliceerd. In het advies werkt de WKR uit welke richtinggevende keuzes op het gebied van klimaatadaptatie nodig zijn en worden aanbevelingen gedaan voor de Nationale Klimaatadaptatiestrategie die in 2026 wordt herijkt. Er zijn twee domeinen waarin volgens de WKR keuzes nodig zijn om Nederland klimaatbestendig te maken en te houden: ruimtelijk en maatschappelijk.

Omslag WKR-rapport 004 Meeveranderen met het klimaat

Een nieuwe klimaatrealiteit

Nederland moet zich aanpassen aan voortschrijdende klimaatverandering. Het wordt droger, natter en heter. Het klimaat verandert sneller dan eerder werd verwacht en zorgt nu en in de toekomst voor meer weersextremen: extreme hitte, zware regenbuien en langere periodes van droogte. Er ontstaan tekorten aan zoetwater en ook de zeespiegelstijging voor de Nederlandse kust versnelt. Dat zorgt voor toenemende overstromingsrisico’s en verzilting in de kustgebieden. Deze klimaatrisico’s stapelen zich op en kunnen elkaar bovendien versterken, waardoor de totale impact groter en anders kan zijn dan verwacht. Zo kan er tegelijk sprake zijn van extreme neerslag, hoge rivierafvoeren én een storm voor de kust, waardoor water niet goed kan worden afgevoerd en wateroverlast dreigt. Nederland moet zich op deze risico’s voorbereiden en zich aanpassen aan een snel veranderende realiteit.

Samenvattende visual WKR-rapport 004 Meeveranderen met het klimaat

Ruimtelijke keuze: transformeren of intensiveren

Er zijn technische, financiële, ruimtelijke en maatschappelijke grenzen aan adaptatie. Naarmate die grenzen meer en meer in zicht komen zullen we vaker moeten kiezen. In de ruimte vertaalt dit zich in de keuze waar we de huidige adaptatieaanpak intensiveren, en waar en wanneer we kiezen voor transformeren. Bij intensiveren blijft de functie van een gebied in principe gelijk en zullen meer maatregelen nodig zijn om dit zo te kunnen houden: er is een intensivering nodig van de huidige bescherming tegen klimaatrisico’s. Die intensivering kan beperkt zijn, zoals het slim ‘doorspoelen’ van polders om verzilting tegen te gaan, of heel ingrijpend, zoals het afsluiten van een toegang naar zee.

Hoewel intensiveren in sommige gebieden wenselijk of noodzakelijk kan zijn, is deze strategie bij voortgaande klimaatverandering niet overal houdbaar. Dat kan komen door toenemende kosten en fysieke of ruimtelijke beperkingen, zoals gebrek aan zoetwater of ruimte voor waterberging en afvoer. In sommige gebieden geldt daarom dat er moet worden getransformeerd: de functie en het landgebruik van het gebied worden zodanig aangepast dat die beter passen bij het natuurlijk systeem van water en bodem, en zo meegroeien met het veranderende klimaat. Transformeren betekent een structurele aanpassing in een gebied, waardoor er ruimte ontstaat voor nieuwe functies. De WKR geeft vier aanbevelingen om hier in de NAS maatregelen voor te nemen:

Bepaal op nationaal niveau in welke gebieden nu moeten worden getransformeerd. Werk dit regionaal uit. Begin op plekken waar de urgentie het grootst is: in verziltende kleigebieden, verdrogende zandgebieden, dalende veenweidegebieden en opwarmende steden.

Voer bij grote investeringen, zoals voor infrastructuur, woningbouw en industrie, een klimaatadaptatietoets uit die tenminste 100 jaar vooruitkijkt. Wat we nu bouwen, bepaalt de adaptatieopgave in de toekomst.

Creëer meer ruimte voor de publieke financiering van adaptatie om transformatie van gebieden mogelijk te maken. Bijvoorbeeld om meer ruimte voor de rivieren en meer verkoelend groen in de stad te maken.

Zorg dat kosten voor adaptatie bij gebiedsontwikkeling niet worden afgewenteld op de samenleving.

Maatschappelijke keuze: een verantwoordelijkheid van overheid, burgers en bedrijven

Ook als we onze ruimte klimaatbestendig inrichten zullen we niet kunnen voorkomen dat burgers en bedrijven vaker te maken krijgen met klimaatextremen. Keringen, dijken en waterbuffers kunnen immers wel de gevolgen van klimaatrisico’s beperken, maar niet helemaal voorkomen. Zeker voor risico’s als droogte, piekbuien en hitte is het daarom belangrijk dat burgers en bedrijven weerbaarder worden. Het goede nieuws is dat steeds meer burgers en bedrijven al actie ondernemen om zich aan te passen aan het klimaat. Dit heet ‘autonome adaptatie’. Dit is essentieel om als samenleving weerbaarder te worden bij toenemende klimaatrisico’s.

Maar zonder goede coördinatie kunnen aanpassingen door burgers en bedrijven tot problemen leiden, bijvoorbeeld omdat ze elkaar in de weg zitten, nadelige gevolgen afwentelen op anderen of haaks staan op maatregelen vanuit de overheid. Zo kan beregening door boeren bij droogte voor de individuele boer een goede oplossing zijn, maar op collectief niveau leiden tot problemen met de drinkwatervoorziening.

Volgens de WKR is er daarom beleid nodig om te zorgen dat de acties van burgers en bedrijven bijdragen aan onze gezamenlijke weerbaarheid. Daarvoor doet de WKR vier aanbevelingen voor de NAS:

Stimuleer en coördineer adaptatie door burgers en bedrijven en doe dat op een manier die zorgt dat iedereen weerbaar wordt en in staat wordt gesteld mee te doen.
Maak informatie over klimaatrisico’s van woningen voor iedereen toegankelijk. Zo kunnen mensen betere keuzes maken en kunnen banken en verzekeraars deze risico’s verantwoord meewegen. Bescherm kwetsbare groepen tegen onbedoelde gevolgen.
Maak voor iedereen duidelijk wie wanneer welke klimaatrisico’s draagt met een ‘klimaatschadeladder’.
Ontwikkel een nationale adaptatiemonitor om inzicht te geven in risico’s, maatregelen en maatschappelijke effecten – nu en in de toekomst.

Bekijk ook het WKR-minicollege over Klimaatadaptatie

Advies voor de Nationale Klimaatadaptatiestrategie

De Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS) is de overkoepelende Nederlandse strategie voor klimaatadaptatie. Deze strategie beschrijft de belangrijkste klimaatrisico’s voor Nederland en zet de koers uit om deze risico’s vanuit verschillende sectoren aan te pakken.

In 2026 komt de minister van Infrastructuur en Waterstaat met een herijking van de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS’26). Hierin staat beschreven hoe Nederland zich kan aanpassen aan het veranderende klimaat. De minister heeft de WKR in juni 2024 gevraagd input te leveren voor deze herijking. Dat doet de WKR met dit advies.