Signalering Bossen en bodems | Wetenschappelijke Klimaatraad

Op 14 oktober 2025 heeft de WKR de signalering ‘Bossen en bodems in zwaar weer’ gepubliceerd. In deze signalering zet de WKR uiteen wat er aan de hand is met bossen en bodems, zowel in Nederland als wereldwijd, en wat de gevolgen zijn voor het klimaatbeleid.

Bossen en bodems worden extra hard geraakt door klimaatverandering én door menselijk handelen. Tegelijkertijd is de bijdrage van bossen en bodems in het klimaatbeleid cruciaal voor het opnemen van koolstof en het leveren van biomassa voor bio-energie of biobased materialen. Bossen en bodems beter beschermen is nodig om hun bijdrage aan de klimaatdoelen veilig te stellen.

Toelichting op de infographic ‘Bossen en bodems in zwaar weer’ Deze infographic van de WKR laat zien dat bossen en bodems steeds meer onder druk staan door klimaatverandering en menselijk handelen. Tegelijkertijd zijn we erg afhankelijk van deze systemen: ze leveren grondstoffen, leggen CO₂ vast, helpen ons klimaat te beschermen en zorgen voor biodiversiteit. De infographic is verdeeld in drie gekleurde vlakken, elk met een eigen vraag: • In het rode vlak: Wat is er aan de hand? • In het gele vlak: Wat betekent dit voor het klimaatbeleid? • In het groene vlak: Wat kunnen we doen om bossen en bodems te beschermen? Rood vlak: Wat is er aan de hand? Tekst: • De hoeveelheid CO₂ in de lucht is in 2023 en 2024 met recordtempo gestegen. • Europese bossen en bodems nemen sinds 2016 30% minder CO₂ op dan daarvoor. • Wereldwijd, en ook in Nederland, neemt de biodiversiteit af, vooral op landbouwbodems en heide. Beelden: • Een staafdiagram toont dat de netto opname van CO₂ door bossen wereldwijd daalde van ongeveer 9 gigaton in 2001 naar 1,5 gigaton in 2024, met een duidelijke daling rond 2016-2017. • Een kaart van Europa laat met iconen zien waar bossen en bodems onder druk staan: bosbranden (vooral in het Middellandse Zeegebied), houtkap, plagen en ziektes (zoals kevers in Noord- en Oost-Europa), hitte en droogte. Kernboodschap: De gezondheid van bossen en bodems verslechtert snel. Dit heeft grote gevolgen voor het klimaat, de natuur en onze samenleving. Geel vlak: Wat betekent dit voor het klimaatbeleid? Tekst: • Klimaatverandering maakt het aanbod van duurzame biomassa onzeker, terwijl de vraag in Europa blijft groeien. • Voorbeelden van die groei: o Na 2030 moet minstens 30% van alle Nederlandse nieuwbouw uit biobased materialen bestaan. o Nederland wil in 2050 jaarlijks 20 tot 25 megaton CO₂ uit de lucht halen, waarvoor veel biomassa nodig is. o Het gebruik van biobased plastics moet stijgen van 1% nu naar 15% in 2030. Beelden: • Een speels vormgegeven thermometer toont dat het steeds lastiger wordt om de opwarming van de aarde onder 2 graden te houden, zeker als bossen en bodems minder CO₂ opnemen. • Een grafiek laat de dalende jaarlijkse CO₂-opname door Europese bossen en bodems zien. Vanaf 2025 verschijnt een bredere onzekerheidsband die laat zien dat de toekomstige opname erg onzeker is. • Onderaan staat dat klimaatbeleid rekent op gezonde bossen en bodems voor biomassa, CO₂-opslag, koeling, waterberging en biodiversiteit. Kernboodschap: De achteruitgang van bossen en bodems maakt het halen van klimaatdoelen moeilijker en vermindert de beschikbaarheid van duurzame biomassa. Groen vlak: Wat kunnen we doen om bossen en bodems te beschermen? Tekst: 1. Internationale handelsketens: Nederland importeert binnen de EU veel producten die risico’s op ontbossing en bodemschade met zich meebrengen, zoals soja, cacao, palmolie, mais, kokos en koffie. Minder gebruik en duurzamere productie kunnen bossen en bodems wereldwijd beschermen. Nederland heeft als grote importeur veel invloed. 2. Bos- en bodemherstel in Nederland: Door slimme keuzes in ruimtelijke inrichting kunnen we bos en bodem herstellen. De keuzes zijn gevisualiseerd als schuifjes, om te laten zien dat de keuzes niet zwart-wit zijn. 3. Gecombineerd beleid: Klimaat- en biodiversiteitsbeleid moeten verder worden geïntegreerd om bossen en bodems beter te beschermen. Beelden: • Een grafiek vergelijkt uitstoot door landgebruik in landen buiten Europa door import van genoemde producten. Deze uitstoot is bijna negen keer hoger dan die van Nederlandse veenweidegebieden. • Twee door elkaar gevlochten bomen symboliseren de samenhang tussen biodiversiteit en klimaat. Hun takken leiden naar kansen en risico’s zoals duurzame landbouw, vernatten van veenweide en natuurherstel versus monocultuurbossen en bio-energie. Kernboodschap: Nederland kan met zijn grote importrol bijdragen aan de bescherming van bossen en bodems wereldwijd. In eigen land kan bos- en bodemherstel door keuzes te maken over ruimtegebruik en landbouw. Geïntegreerd klimaat- en biodiversiteitsbeleid versterkt deze bescherming.

De functie van bossen en bodems

Bossen en bodems vormen een belangrijke pijler in ons klimaatbeleid: ze halen 30% van de menselijke koolstofuitstoot uit de lucht. In nationale plannen leunen we daarom enorm op de positieve rol die bossen en bodems hebben om klimaatverandering tegen te gaan. Door verdamping en verkoeling zijn ze onmisbaar voor de samenleving en helpen ze ons om te gaan met droogte en hittegolven. Aan het aardoppervlak houden ze regen- en rivierwater vast, beperken ze uitspoeling van (vruchtbare) grond, en verkleinen ze verdroging- en overstromingsrisico’s. Bossen en bodems nemen veel CO₂ op uit de lucht, zodat deze niet meer bijdraagt aan opwarming van de aarde. Bovendien leveren ze belangrijke grondstoffen die nodig zijn voor een klimaatneutrale economie.

Wat is er aan de hand?

Bossen en bodems lijken gevoeliger voor de stapeling van weersextremen dan eerst werd gedacht. Door extreme hitte, droogte en bosbranden zijn bossen en bodems minder goed in staat om koolstof uit de lucht op te slaan en vast te houden. Dat komt boven op de druk door intensief landgebruik en ontbossing. Hierdoor neemt de weerbaarheid van bossen en bodems af en verslechtert de biodiversiteit. Dit alles heeft gevolgen voor de klimaat- en natuurdoelen. Bossen en bodems beter beschermen is belangrijk om te voorkomen dat klimaatbeleid nog verder aangescherpt moet worden.

Wat betekent dit voor klimaatbeleid?

Als we deze wetenschappelijke inzichten niet meenemen in klimaat- en natuurbeleid, zullen we voor onaangename verrassingen komen te staan. Het klimaatdoel voor CO₂-opname door Europese bossen en bodems raakt uit zicht en de temperatuurdoelen voor de 1,5°C en 2°C worden lastiger te halen. De beschikbaarheid van duurzame biomassa wordt onzekerder, terwijl de vraag toeneemt. Bovendien vraagt het herstellen van de natuur meer inzet in een veranderend klimaat, terwijl juist gezonde natuur beter bestand is tegen klimaatverandering.

Wat kunnen we doen?

Keuzes in klimaat- en landbouwbeleid, ruimtelijke ordening en biomassagebruik bepalen de toekomst van bossen en bodems. Juist het inzetten op natuurherstel kan werken als vliegwiel: volwassen ecosystemen die intact zijn, slaan meer koolstof op en zijn rijk aan biodiversiteit. Het vervlechten van het waarom van klimaatdoelen met het waarom van biodiversiteit helpt.

In Nederland

Door keuzes te maken over het gebruik van de schaarse ruimte, kan natuurherstel een plek krijgen. Bijvoorbeeld door duurzame landbouw, gebruik van landbouw- en veenweidegronden en ruimtegebruik dat past bij water, bodem en klimaat.

Invloed via de wereldhandelsketens

Via internationale handelsketens kan Nederland bijdragen aan het beschermen van bossen en bodems wereldwijd. Minder import en gebruik van soja, palmolie, en niet-duurzaam geproduceerd hout kan veel tropisch bos helpen beschermen. Door de totale Nederlandse vraag naar en duurzame beschikbaarheid van biomassa in kaart te brengen, kunnen knelpunten tussen consumptie en ecologische grenzen worden aangepakt.

Vervlechten van biodiversiteit en klimaat

De klimaat- en biodiversiteitscrises zijn sterk verweven, zowel qua oorzaken als qua oplossingen. Klimaatverandering zet de weerbaarheid van ecosystemen onder druk, en daarmee dieren, planten en andere organismen die onderdeel zijn van het ecosysteem. Omgekeerd zorgt het verlies van soortenrijkdom en gezonde ecosystemen ervoor dat CO2 eerder vrijkomt. De interacties tussen klimaat- en biodiversiteit vragen dan ook om beleidsinstrumenten die zowel uitstootreductie als ecosysteemherstel bevorderen, en om bestuursstructuren die samenwerking tussen beleidsvelden mogelijk maken.

In de media

Enkele berichten in de media naar aanleiding van de signalering:

NU.nl: Zorgen over 'onmisbare' bossen en bodems
RTL.nl: Bossen reageren 'onverwacht' sterk op warmer weer, klimaatraad maakt zich zorgen
Trouw: Klimaatraad maakt zich zorgen om Nederlandse bossen en bodems
BNNVARA - Vroege Vogels: Wetenschappelijke Klimaatraad: bossen en bodems nemen minder CO2 op
Noord-Hollands Dagblad: Bossen en bodems in zwaar weer, klimaatraad maakt zich zorgen, zie ook Reformatorisch Dagblad
Binnenlands Bestuur: Advies wijst op belang van bossen en bodems voor klimaat
GroeneRuimte: 'Bossen en bodems verkeren in zwaar weer'

Commissie en projectteam

Samenstelling commissie

Wouter Peters

Samenstelling projectteam:

Dorien van den Bergh (projectleider)
Daan van Herpen